Kernachtig schrijven doe je met de omgekeerde piramide

Anne scheurt de envelop open en leest de brief die haar coach haar, samen met een werkboek, had gestuurd. Ze scant de tekst. Pas in de derde alinea leest ze wat de coach haar duidelijk probeert te maken. ‘Zeg dat dan meteen’, zegt ze en verfrommelt de brief. Lang niet elke lezer is net zo geduldig als Anne. Je boodschap kan zomaar verloren gaan. Hoe voorkom je dat? Door te schrijven volgens het principe van de omgekeerde piramide.

Luister je liever dan dat je leest? Check dan deze aflevering van de podcast over dit onderwerp.

Met de deur in huis vallen, is een goede beschrijving van schrijven volgens de omgekeerde piramide. Je begint met de kernboodschap die je vervolgens in de rest van de tekst verder uitwerkt. Wat in het brede bovendeel van de piramide staat is essentieel. Hoe verder je leest in het artikel hoe minder belangrijk de informatie wordt. Piramideschrijven is omdenken. Je neemt niet als uitgangspunt wat jij wilt zeggen, maar wat je lezer wil weten. Best verfrissend en logisch als je erover nadenkt, toch?

Beeldscherm lezen

Vaak wordt ervan uitgegaan dat lezers bovenaan een artikel nog geïnteresseerd en geconcentreerd zijn en dat ze hun interesse en concentratie verliezen naarmate ze verder lezen. Dit geldt vooral voor teksten op een beeldscherm. Ik weet niet hoe het met jou zit, maar ik vind het over het algemeen inspannender lezen dan van papier. Jakob Nielsen deed onderzoek naar hoe mensen teksten lezen op internet. Dat blijkt in een F-vorm te zijn. 

Lezers starten met de kop, lezen de eerste regels onder die kop en scannen de tekst daarna. Ze kijken dan vooral naar tussenkoppen en de eerste regels onder die tussenkop. Hyperlinks, afbeeldingen en opvallende opmaak trekken ook de aandacht. Handig om te weten als jij een tekst schrijft.

De lezer vasthouden

Als schrijver wil je je lezer een boodschap meegeven. Schrijven volgens de omgekeerde piramide kan je daarbij helpen. Je begint met de kern en volgt de vragenstroom in het hoofd van de lezer: als ik dit vertel, wat is dan de vraag die in zijn hoofd opkomt? En welke daarna? Zelfs als de lezer halverwege afhaakt heeft hij de essentie meegekregen en antwoord op zijn meest dringende vragen. Let er bij deze vorm wel op dat het plaatsen van je call to action aan het einde van de tekst niet de beste plaats is. Zet die aan het begin van je tekst, zodat de kans groter is dat de lezer ‘m daadwerkelijk leest.

De piramide bouwen

Hoe schrijf je een tekst volgens het principe van de omgekeerde piramide?

Stap 1: Denk

Bedenk wie je lezer is, wat hij wil weten en wat jij wilt overbrengen. Wat is de ‘elevator pitch’ die je de lezer wilt meegeven? Deze boodschap (ook wel de 30-seconden-boodschap genoemd) is de kern van de hele tekst; de rest van de tekst onderbouwt deze kern. In de kernboodschap ga je vooral in op de wie, wat, waar en wanneer. De hoe en het waarom komt in de rest van de tekst aan bod als je dieper op de materie ingaat.

Stap 2: Structureer

Bedenk welke vragen de lezer kan hebben en wat de antwoorden op die vragen zijn. In het antwoord op die vragen kom je met argumenten en bewijsvoering. Per alinea behandel je één vraag waarop je antwoord geeft. Zo werk je de piramide naar beneden uit totdat alle vragen beantwoord zijn.

Stap 3: Schrijf

Schrijf een eerste rommelige versie en leg die aan de kant. Zo kom je los van de tekst wat nodig is voor stap 4.

Stap 4: Herschrijf

Kijk met een frisse blik naar je tekst, verbind alinea’s met elkaar en ‘poets’ je tekst op. Haal er bijvoorbeeld jargon en typfouten uit.

Stap 5: Controleer

Als je aan een tekst werkt, kun je ‘tekstblind’ worden. Je ziet bijvoorbeeld typfouten of ontbrekende woorden niet en kunt niet goed beoordelen of je de tekst/piramide goed hebt opgebouwd. Het is goed om je tekst (door een ander te laten) controleren. Check of dat elke alinea één boodschap bevat en of van boven naar beneden een relevante, volledige en op het publiek afgestemde vraag-antwoorddialoog is te lezen. Controleer of de tekst van boven naar beneden gedetailleerder wordt en of de tekst ‘oprolbaar’ is zonder dat belangrijke informatie verloren gaat. De piramide moet van abstract, algemeen en globaal naar concreter en gedetailleerder gaan. Ga na of alle feiten en argumenten kloppen.

Een voorbeeld

Alex en Mark hadden een werklunch gepland. Alex woont en werkt in Amsterdam, Mark in een klein dorpje in de buurt van Eindhoven. Ze zouden elkaar in Utrecht ontmoeten. Er komt een kink in de kabel en Mark stuurt Alex een mail om hem te laten weten dat hij niet kan komen. De kernboodschap van Mark is dat hij de afspraak moet afzeggen. Hij verwacht dat Alex wil weten waarom hij niet kan komen. Er zijn twee globale redenen: ‘Een van onze kinderen moet onverwacht naar het ziekenhuis’ en ‘Ik heb geen vervoer’. Bij beide redenen kan Alex zich afvragen: hoezo? Ook daarop heeft Mark antwoorden. ‘Mijn vrouw is op zakenreis en de afspraak in het ziekenhuis kan niet op een ander moment gepland worden’ en ‘De auto is onverwacht kapot gegaan’. Alex kan nog verder doorvragen, bijvoorbeeld: ‘Kun je geen auto lenen of een taxi nemen?’

Bij de piramide zijn vraagtekens te plaatsen. De argumenten onder ‘Ik heb geen vervoer’ kan vragen oproepen. Mark zou een taxi kunnen nemen of een auto kunnen lenen. De tekst is goed wanneer Alex en Mark allebei weten dat die mogelijkheden zijn uitgesloten: Mark woont net in het dorp. Hij heeft er nog geen vriendenkring opgebouwd en ook geen familie wonen en Alex weet dat Mark geen geld heeft om een taxi te kunnen betalen. Bij het schrijven van de tekst moet je goed in gedachten houden wat de lezer al weet, welke voorkennis hij heeft.

Mark zou zijn bericht aan Alex op verschillende manieren kunnen schrijven. Bijvoorbeeld:

Beste Alex,

Hoe gaat het met je? Heb je een goede vakantie gehad?

Vanmiddag hebben wij een afspraak staan. Onze jongste, Cas, liep al een tijdje te sukkelen met zijn gezondheid en is vannacht ziek geworden. De huisarts heeft ons geadviseerd om naar de specialist in het ziekenhuis te gaan. Daar kunnen we gelukkig vandaag al terecht.

Meestal doet Karin dat soort dingen, maar zij is op zakenreis naar Praag en mijn moeder heeft een afspraak staan die ze niet kan afzeggen. Vanwege de reistijd kan ze een bezoek aan het ziekenhuis met Cas en haar afspraak niet combineren.

Een ander probleem is dat ik geen vervoer heb: de auto heeft het begeven, zul je altijd zien. En openbaar vervoer is hier geen doen. Helaas moet ik onze afspraak voor vanmiddag afzeggen.

Ik hoop dat we onze afspraak kunnen verzetten en we elkaar snel weer zien.

Mark

Wanneer je de tekst op basis van de piramide in de afbeelding schrijft, ziet die er zo uit: 

Beste Alex,

Ik keek ontzettend naar onze lunchafspraak uit, maar er is een kink in de kabel gekomen. Daarom moet ik onze afspraak helaas afzeggen.

Een belangrijke reden waarom ik niet kan komen is dat onze zoon Cas onverwacht naar het ziekenhuis moet. Hij liep al een tijdje te sukkelen, maar de huisarts vond het nu toch tijd worden om hem door te verwijzen naar de specialist. Meestal doet Karin dat soort dingen, maar zij is op zakenreis naar Praag. Ik heb mijn moeder nog gevraagd, maar die heeft een afspraak staan die ze niet kan afzeggen. Vanwege de reistijd kan ze een bezoek aan het ziekenhuis met Cas en jaar afspraak niet combineren.

Een ander probleem is dat ik geen vervoer heb: de auto heeft het begeven, zul je altijd zien. En openbaar vervoer is hier geen doen.

Ik hoop dat we onze afspraak kunnen verzetten en we elkaar snel weer zien.

Mark

Zoals je kunt zien wordt de lezer in de eerste tekst in spanning gehouden. Wat wil Mark vertellen aan Alex? Daar kom je pas in de laatste alinea achter. In het tweede voorbeeld staat de kernboodschap (ik moet onze afspraak afzeggen) in de eerste alinea. Alex weet hierdoor meteen waar hij aan toe is. Hij zou in principe kunnen stoppen met lezen. Als hij verder leest ontdekt hij in de alinea’s onder de kernboodschap waarom Mark de afspraak moet afzeggen en geeft hij antwoord op vragen die Alex zou kunnen hebben. De lezer kan dus steeds opnieuw bepalen of hij een nieuwe alinea nog wil lezen of niet. Wil hij meer details en achtergronden weten, dan leest hij door. Zo niet, heeft hij toch de belangrijkste boodschap meegekregen.

Voor- en nadelen

Voor jou als schrijver zorgt schrijven volgens de piramidestructuur ervoor dat je de tekst logisch structureert en het helpt je om hoofd- en bijzaken te scheiden. Voor de lezer is het grote voordeel dat hij snel en duidelijk wordt geïnformeerd. Een nadeel is dat de belangrijkste informatie drie keer in het artikel terug kan komen: in de kop, in de lead (de eerste alinea) en uitgewerkt in de diverse alinea’s.

Must of mogelijkheid?

Je vraagt je misschien af of je altijd via dit principe moet schrijven. Nee. Het piramideprincipe is vooral geschikt voor teksten waarbij je een aanbeveling doet of een conclusie trekt die je onderbouwt. Wil je een detective schrijven laat het principe dan links liggen. Het is in dat geval zelfs dodelijk (‘de buurvrouw deed het, met een mes en had daarvoor vier redenen’). Het belangrijkste is dat jij bereikt met je tekst wat je wilt bereiken en de vorm kiest die daar het meest geschikt voor is.

Amerikaanse burgeroorlog

Een leuk wetenswaardigheidje over schrijven volgens de omgekeerde piramide is dat is ontstaan tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog*. Omdat de telegraaftarieven hoog, de verbindingen onbetrouwbaar en de wachtrijen lang waren, stuurden de telegrafisten om de beurt een alinea per correspondent. De berichten begonnen met een complete samenvatting van het nieuws. De overige alinea’s bevatten details in volgorde van belangrijkheid. Vandaag de dag worden nieuwsberichten nog steeds zo opgebouwd. Als er ruimtegebrek is in de krant, moet -zonder problemen- de laatste alinea van een bericht geschrapt kunnen worden. Het bericht kan als het ware ‘opgerold’ worden. Let er maar eens op de volgende keer dat je een nieuwsbericht leest. Deze laatste alinea zou gesneuveld zijn als er ruimte moest worden gewonnen in de krant ;-)

Hopelijk helpen deze tips jou bij het maken van content. Wil je meer leren over copywriting, contentmarketing en storytelling en hoe je magnetischer wordt als projector? Ik kan je daarbij helpen. Hoe? Dat lees je op deze pagina.

*bron Basisboek journalistiek, 1997, p149